ISSUE: 3/2025
- Volume 29
- Number 3
- 2025
Subscribe NEWSLETTER
Studia Europejskie –
Studies in European Affairs
ISSN: 1428-149X
e-ISSN: 2719-3780
License
Articles published in the journal are under a Creative Commons Attribution – Non Commercial – No Derivatives 4.0 International License
Publication co-financed by Ministry of Science and Higher Education pursuant to the Regulation of the Minister of Education and Science of 3 August 2021 (Journal of Laws of 2021, item 1514) on the “Development of Scientific Journals” programme.
Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z 3 sierpnia 2021 r. (Dz. U. z 2021 r. poz. 1514) w sprawie programu „Rozwój czasopism naukowych”.
Publication co-financed by the University of Warsaw within the “Excellence Initiative – Research University” programme.
Czasopismo otrzymało dofinasowanie w ramach Programu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza”.
Henryk Tomaszewski’s Polish School of Pantomime as Intangible Cultural Heritage in Europe and Beyond. A Research Reconnaissance
Abstract
This article examines the contribution of the Polish school of mime, founded by Henryk Tomaszewski, to the intangible cultural heritage of Europe and the wider world over the past seventy years. It demonstrates how the Wrocław Pantomime Theatre (WPT) – characterised by its strong ensemble ethos, large-scale mime dramas, references to literary works central to European culture, distinctive aesthetic, and conscious departure from the French tradition of “pure mime” – exerted a significant influence on the international development of stage art. The article focuses on three prominent actors from the Wrocław Pantomime Theatre who later continued their work in France, the United States, and Scandinavia: Stefan Niedziałkowski, Ella Jaroszewicz, and Stanisław Brzozowski. Their biographies, artistic achievements, and educational activities are analysed to show how Tomaszewski’s legacy has been preserved and extended through their influence on a wide circle of artists worldwide. The source base for the article includes literature published in several countries, research in European and American press archives, and extensive interviews with the artists conducted between 2023 and 2025 (with the artists also making their personal archives available to the author). The author argues that pantomime, as a non-verbal form of communication, easily transcends linguistic and cultural barriers and plays a vital role in international artistic exchange. To date, no comprehensive study has addressed the full scope of this phenomenon. The legacy of the Wrocław Pantomime Theatre remains insufficiently recognised – even in Poland – despite the fact that its principles, techniques, and structural patterns often shape, albeit anonymously, the landscape of contemporary pantomime, ballet, dance, and acting.
References
Aadl.org. Available at: https://aadl.org/taxonomy/term/24133?page=0 (Access 15.07.2025).
Actor of Silence (2006) T. Tarnawski (movie).
Adelmann, F. (1984) “Körper als Aufschrei. Magische Bilderwelt: das «Théâtre Magenia»”, Stuttgarter Nachrichten 22.10.1984.
Agents-artistes.com. Available at: https://www.agents-artistes.com/fiche/comedien-ne/xavier-mestresemilio (Access 15.07.2025).
AIPN Wr – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu, sygn. 0014/2401; 0014/3734.
Areskoug, M. (2007) Den kroppsligt tänkande skåde-spelaren: om mim och mimutbildningen på Teaterhögskolan i Stockholm genom Stanislav Brosowski. Stockholm: Teaterhögskolan.
Barba, E. (1965) Alla ricerca del teatro perduto. Venezia: Marsilio Editore.
Barszczak, M. (2003) „Pantomima – kolory emocji”, WIK. Wprost i Kultura. No. 8.
Bibliothèque nationale de France, Archives et manuscrits, Fonds Jaroszewicz, Ella (mime), COL-387.
Burguet, I. and Ardiaca, F. (1985) “Un rinoceronte en il desierto”, El País. 29.04.
Carlsson, B. (1996) Framtidens Teater? Förslag till utveckling av Teaterhögskolans mimlinje, Stockholm: Teaterhögskolan.
Charkot, A. (2016) Zamiast wstępu in Charkot, A., Bajda, J. and Gubler, M. (eds.) Teatr swój widzę kuliście. 60 lat Wrocławskiego Teatru Pantomimy. Wrocław: Wrocławski Teatr Pantomimy.
Charkot, A., Bajda, J. and Gubler, M. (eds.). (2016) Teatr swój widzę kuliście.
60 lat Wrocławskiego Teatru Pantomimy. Wrocław: Wrocławski Teatr Pantomimy.
Chopin.edu.pl. Available at: https://chopin.edu.pl/szczegoly-wydarzenia/710_spotkanie-ze-sztuka-tanca-brgoscie-specjalni-katarzyna-sobiszewska-aleksander-sobiszewski (Access 15.07.2025).
Cristini, M. (2023) La MaMa Experimental Theatre – A Lasting Bridge Between Cultures: The Dialogue with European Theater in the Years 1961–1975. London–New York: Taylor & Francis.
Czarmiński, B. (1967) „Sztuka ustawicznego poszukiwania”, Kultura. No. 14.
Dance Magazine, May 1982.
Czczaplinski.com. Available at: https://www.czczaplinski.com/post/portret-z-histori%C4%85-stefan-niedzia%C5%82kowski (Access 15.07.2025).
Danks Rudnicki, M. (1989) “Theatre Milchenye. Performance Network, Ann Arbor, Michigan. 10–12.08.”, Dance Magazine, December 1989.
De mimar från Paris till Malmö (1985) „Arbetet”. 18.02.
Dębicz, M. (1976) „Naszym patronem jest Arlekin – rozmowa z H. Tomaszewskim”, Przekrój. 31.11.
Ella – jestem z Wrocławia (2007). Direction, production and screenplay B. Klimsa (movie).
Encyklopediateatru.pl. Available at: https://encyklopediateatru.pl/artykuly/251063/wroclaw-rocznica-urodzin-henryka-tomaszewskiego (Access 15.07.2025).
Encyklopediateatru.pl/osoby/. Available at: https://encyklopediateatru.pl/osoby/3352/jolanta-kruszewska (Access 15.07.2025).
Fabregas, X. (1985) “Teatro de la imagen para un fin de semana festivo”, Vanguardia. 29.04.
“Festival national: le théâtre Magenia a fait revivre le cinéma muet” (1977), L’Union. 15.06.
Filmschool.lodz.pl. Available at: https://www.filmschool.lodz.pl/news/983,jack-garfein-spotkanie-z-legenda-actors-studio.html (Access 15.07.2025).
Folket (1974) 1.03.
Forsman, B. (1994) På mimeträdets grenar. Svensk mim sprungen ur mimlinjen 1974–1995. Stockholm: Stockholms Universitet. Institutionen för teater- och filmvetenskap.
- Teater Pero (2023) Stockholm.
“Fransk grupp mimar i Kirseberg” (1985) Sydsvenskan. 16.02.
“Fransk poetisk månegry” (1985) Frederiksborg Amst Avis. 5.06.
George, D. and London, J. (eds.) (1996) Contemporary Cathalan Theatre. Sheffield: The Anglo-Cathalan Society.
Grankfurter, J. (1985) “Polnisch-Pariserisch gemischte Mimen”, Neue Zeit (Graz). 28.06.
Grotowski.net/performer. Available at: https://grotowski.net/performer/performer-1/uroczystosci-i-retroperspektywy-rok-grotowskiego (Access 15.07.2025).
Grotowski-institute.pl. Available at: https://grotowski.net/encyklopedia/cieslak-ryszard; mirecka-rena; jaholkowski-antoni; eugenio-barba (Access 15.07.2025).
Hallands Nyheter (1974) 2.02.
Helsingborgs Dagblad (1974) 10.11.
Hera, J. (1975) Z dziejów pantomimy czyli pałac zaczarowany. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Iovine, P. (2020) “Intervista a Ella Jaroszewicz”, Sipario. 4.06. Available at: https://www.sipario.it/attualita/dal-mondo/item/13236-intervista-a-ella-jaroszewicz-di-patrizia-iovine (Access 15.07.2025).
Isaksson, C. (2017) “Talar med ordlösa konster”, Förskoletidningen. No. 5. Available at: https://www.forskoletidningen.se/5-2017/talar-med-ordlosa-konster (Access 15.07.2025).
Jacobs, L.A. (1986) “Bringing the id into the world of mime”, Philadelphia Welcomat. 5.02.
Jaroszewicz, E. (2025) Ne jamais dire Jamais. Souvenirs, manuscript, version of 25th June 2025.
Jasiak, H. (N.D.) Magia ciała. Historia polskiej kulturystyki 1957–1994. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Spar.
„Jest w gwiazdach zapisane. Strzępki rozmowy Elli Jaroszewicz z Mirellą Kurkowską”, Magazyn Kulturalnego Chama. No. 8. Available at: https://e-teatr.pl/files/resources/Magazyn-KulturalnegoChama-Numer-8-InnaInny-1.pdf (Access 15.07.2025).
Jidai9.wixsite.com. Available at: https://jidai9.wixsite.com/jidai (Access 15.07.2025).
Katrineholms-Kuriren (1974) 1.03.
Kelera, J. (1961) „Chudy sezon z przyległościami”, Życie Literackie. 22.01.
Kelera, J. (1976) „To, co się w słowa nie układa”, z H. Tomaszewskim rozmawia J. Kelera, Odra. No. 6.
Kerner, G.K. (1964) “Lyrik als Körpertheater”, Mannheimer Morgen, 13.04.
Kielce.naszemiasto.pl. Available at: https://kielce.naszemiasto.pl/ella-jaroszewicz-w-osrodku-mysli-patriotycznej-i/ar/c13-9293221 (Access 15.07.2025).
Klingvall.com. Available at: https://www.klingvall.com/s/s-index.htm?redir=tsund.html (Access 15.07.2025).
Kowalczyk, J.R. (2004) „Składniki ludzkiej ciszy”, Rzeczpospolita. 25.08.
Kowalska, J. (2016) Alfabet ciała in Charkot, A., Bajda, J. and Gubler, M. (eds.) Teatr swój widzę kuliście. 60 lat Wrocławskiego Teatru Pantomimy. Wrocław: Wrocławski Teatr Pantomimy.
Kruczkowska, M. (1995) „Zestrojony ze światem”, Magazyn Gazety Wyborczej. 14.04.
Kucharski, K. (2003) „Znów z Paryża?”, Magazyn Tygodniowy. 14.02.
Kucharski, K. (2006) „Co wydusił Dusioł”, Słowo Polskie. Gazeta Wrocławska, 23.05.
Kurkowska, M. (2021) „Integrative Aspects of Non-verbal Cultural Communication in Europe. Case Study – Pantomime”, Studia Europejskie – Studies in European Affairs. No. 3, s. 138–153.
Kurkowska, M. (2024) „Europejskie dziedzictwo twórczości Henryka Tomaszewskiego w Muzeum Teatru we Wrocławiu. Refleksje krytyczne z perspektywy widza, mima i historyka”, Muzealnictwo. Vol. 65, s. 71–85.
“La Compagne Magénia: Le Mime à la joie…” (1980) Dieppe. 4.02.
Le Mime Marcel Marceau entretiens et regards avec Valérie Bochenek (1996). Paris.
Ligarski, S. (2009) „Agentura we Wrocławskim Teatrze Pantomimy”, Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989. No. 1, s. 225–251.
Ligarski, S. and Majchrzak, G. (2018) Artyści, PRL i bezpieka. Herbert, Miłosz, Hłasko i wielu innych… Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy.
Lindigö Tiding (1974) 14.03.
Magenia.com. Available at: http://magenia.com/fr/formation.php (Access 15.07.2025).
Mann, C. (2023) Le mime Marceau, sa cousine Rose, le yiddish, et moi. Paris: Arcanorum.
Michalska, J. (1983) „Mimedance Theatre Stefana Niedziałkowskiego. Perfekcja wieloznaczność artyzm”, Przegląd Polski (New York). 9.06.
„Mime. Une soirée retro” (1978) Libération. 14/15.01.
Mimearttheatre.pl. Available at: https://mimearttheatre.pl/pl/theatre/the-mimes-studio/ (Access 15.07.2025).
“Mit Plädoyer für die Liebe der „große Wurf ” gelungen” (1984) Rheinpfalz. Ludwigshafener Rundschau. 13.04.
Mork, E. (1985) “Venlig poesi og mystic”, Politiken. 7.06.
Morningstar, R.D. (1983) “Mimedance Theatre: American School of Polish Mime”, Attitude. The Dancers’Monthly. July 1983.
Neighborhoodarchive.com. Available at: https://www.neighborhoodarchive.com/mrn/characters/mime_walker/index.html#ref (Access 15.07.2025).
Niedziałkowski, S. (1998) Świat mimu, przedmowa M. Marceau, przeł. E. Pastecka, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Nytimes.com (1981) Available at: https://www.nytimes.com/1981/11/12/theater/mime-niedzialkowski-talks-and-acts.html (Access 15.07.2025).
Ostańkowicz, K. (1972) „Pantomimy –Szkoła polska”, Słowo Polskie. No. 182.
Ostapczuk, B. (2023) Sztuka poza słowami. Warszawska pantomima 1970–2023. Warszawa: Fundacja Warszawskiego Centrum Pantomimy.
“Pantomime – nicht ganz still. Leben, Lachen, Liebe”, Homburger Rundschau. 18/19.05.
“Pantomimisches Familienfoto. Die Pariser Compagne Magénia im Kammerspiel” (1980) Frankfurter Allgemeine Zeitung. 24.05.
Pastecka, E. (2004) „Gwarant prawdziwości słowa”, interview with S. Brzozowski, Scena. No. 4/5, s. 33–34.
Pedretti, M. (2023) The Inside Story of Movement Theatre International’s Mime and Clown Festivals. Newcastle: Cambrigde Scholars Publishing.
Pero.se. Available at: https://www.pero.se/ (Access 15.07.2025).
Pghcitypaper.com. Available at: https://www.pghcitypaper.com/arts-entertainment/predation-vicitimization-art-and-rebirth-in-kimono-1778713 (Access 15.07.2025).
Philip, R. (1982) “The Silent Art and Its Not-So Silent Artist. Stefan Niedzialkowski”, Dance Magazin. March 1982.
Piekarska, M. (2016) Sztuka prawdy w ruchu, Magda Piekarska w rozmowie ze Zbigniewem Szymczykiem in Charkot, A., Bajda, J. and Gubler, M. (eds.) Teatr swój widzę kuliście. 60 lat Wrocławskiego Teatru Pantomimy. Wrocław: Wrocławski Teatr Pantomimy.
Piwkowska, A. (1998) „Głos milczenia”, Nowe Książki. No 8.
Podsiadły, M. (2006a) „Premiera «Dusioła» na Scenie na Świebodzkim”, Gazeta Wyborcza. 19.05.
Podsiadły, M. (2006b) „Urodziwa klasyka mimu”, Gazeta Wyborcza. Wrocław. 23.05.
Podsiadły, M. (2016) Mistrz ciszy in Charkot, A., Bajda, J. and M. Gubler (eds.) Teatr swój widzę kuliście. 60 lat Wrocławskiego Teatru Pantomimy. Wrocław: Wrocławski Teatr Pantomimy.
„Polska szkoła pantomimy w Nowym Yorku”, Przegląd Polski (New York). 4–10.11.
Professor Stanislaw (2006) reż. H. Pienowski (movie).
Radiokielce.pl. Available at: https://radiokielce.pl/1201415/rzezba-kielczanki-z-paryza-odslonieta-wosrodku-mysli-patriotycznej-i-obywatelskiej-w-kielcach/ (Access 15.07.2025).
Ragué, M.J. (1985) „Actuación de Magenia, Josepe María Flotats y Teatro Dell’Iraa”, Diario. 16/19.04.
Rcin.org.pl. Available at: https://rcin.org.pl/Content/114486/WA248_141608_F-24-080_teatry_polskie_o.pdf (Access 15.07.2025).
Schino M. (2020) Alchemists of the Stage. Theatre Laboratories in Europe English translation. Warrington, P. London–New York: Icarus.
Show Business (1980) 4.09.
Słowo Polskie (1961) 18.01.
Smålands Dagblad (1974) 11.11.
Smużniak, K. (1985) Wrocławski Teatr Pantomimy 1956–1978. Kronika. Dokumentacja. Opis. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Spacerownikteatralny.pl. Available at: http://spacerownikteatralny.pl/spacery/inst/henryk-tomaszewski-we-wroclawiu-odslona-pierwsza-zycie-zawodowe/;-odslona-druga-zycie-prywatne/ (Access 15.07.2025).
Sv.wikipedia.org. Available at: https://sv.wikipedia.org/wiki/Dan_Ekborg;(Access 15.07.2025).
Svenskfilmdatabas.se. Available at: https://www.svenskfilmdatabas.se/sv/item/?type=person&itemid=171513#biography (Access 15.07.2025).
Taniecpolska.pl. Available at: http://taniecpolska.pl/ludzie-tanca/krzysztof-szwaja-vened/ (Access 15.07.2025).
“The Mimedance of Stefan Niedzialkowski” (1983) Facets Features. 16.05.
Toepfer, K. (2019) Pantomime The History and Metamorphosis of a Theatrical Ideology. San Francisco. Available at: https://karltoepfer.com/wp-content/uploads/2019/08/pantomime-the-history-and-metamorphosis-of-a-theatrical-ideology-compressed.pdf (Access 15.07.2025).
Tribune de Genève (1961) 9.08.
Udel.edu. Available at: https://www.udel.edu/udaily/2020/december/in-memoriam-jewel-walker/ (Access 15.07.2025).
Vestmanlands Läns Tiding (1974) 14.03.
Walkintokorea.com. Available at: https://www.walkintokorea.com/news/articleView.html?idxno=208 (Access 15.07.2025).
Werner, P. (1998) „Świat mimu, albo paradoks milczenia”, Tygiel Kultury. No. 9–10/1998.
Wiśniak, K. (2012) Życie ze sztuką splecione. Kraków: Wydawnictwo VANDRE.
Worldmime.org. Available at: https://www.worldmime.org/en/about-wmo/special-wmo-awards/individual-outstanding-contribution/110-wmo-awards/350-stanislaw-brosowski.html (Access 15.07.2025).
Zakrzewski, S. (1974) Siła, sprawność, piękno. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka.
Language: English
Pages: 265-305
How to Cite:
Harvard
Kurkowska, M. (2025) "Henryk Tomaszewski’s Polish School of Pantomime as Intangible Cultural Heritage in Europe and Beyond. A Research Reconnaissance". Studia Europejskie – Studies in European Affairs, 3/2025, pp. 265-305. DOI: 10.33067/SE.3.2025.15